9 سال پیشتر: سرطان چیست و راه پیشگیری آن کدام است؟
هشتم الی چهاردهم بهمن ماه هفته ملی مبارزه با سرطان است که در این خصوص کارشناس مسئول مبارزه با بیماریهای مرکز بهداشت شهرستان میبدآقای محمدرضا جانب اللهی فیروزآبادی مطلب ارزشمندی فرستاده که از کاربران گرامیمیخواهیم در رستای خود مراقبتی آن را مطالعه کنند
سرطان
سرطانها، از مهمترین بیماریهای غیرواگیر و دومین عامل شایع مرگ و میر در کشورهای توسعه یافته و سومین عامل مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران هستند. تغییر در سبک زندگی، کنترل نسبی بیماریهای واگیر، افزایش عوامل خطر محیطی و مسن شدن جمعیت، از عوامل افزایش بیماری سرطان در چند دهه اخیر محسوب میشوند. اما اینکه سرطان چیست و چگونه بوجود میآید و راههای پیشگیری از آن کدام است موضوعی است که به اختصار، به آن پرداخته میشود:
جسم انسان از میلیونها میلیون سلول تشکیل شده است که در کنار هم، بافتهایی مانند ماهیچهها، استخوان و پوست را میسازند. اغلب سلولهای طبیعی بدن در پاسخ به تحریکاتی که از داخل و خارج بدن به آنها وارد میشود، رشد و تولیدمثل میکنند و در نهایت میمیرند. اگر این فرآیند در مسیر تعادل و صحیح خود اتفاق بیفتد ، بدن سالم میماند و عملکرد طبیعی خود را حفظ میکند. اما مشکلات ، زمانی شروع میشود که یک سلول طبیعی دچار ” جهش ” و یا تغییر شده و به سلول سرطانی تبدیل میشود.
نحوه پیدایش سرطان
یک سلول طبیعی ممکن است بدون هیچ دلیل واضحی به یک سلول سرطانی تبدیل شود، ولی در اغلب موارد، تبدیل در اثر مواجهه مکرر با مواد سرطانزا مانند الکل و دخانیات صورت میگیرد. شکل ظاهری و نیز عملکرد سلولهای سرطانی با سلولهای طبیعی تفاوت دارد. جهش یا تغییر ایجاد شده، در DNA یا ماده ژنتیکی سلول اتفاق میافتد. DNA ، همان مسئول کنترل شکل ظاهری و عملکرد سلول است. وقتی DNA یک سلول تغییر میکند، آن سلول با سلولهای سالم کنار خود تفاوت مییابد و دیگر کار سلولهای طبیعی بدن را انجام نمیدهد. این سلول تغییر یافته از سلولهای همسایهاش جدا میشود و نمیداند چه زمانی رشدش باید به پایان برسد و بمیرد. به عبارت دیگر سلول تغییر یافته از دستورها و علائم داخلی که سلولهای دیگر در کنترل آنها هستند، پیروی نمیکند و به جای هماهنگی با سلولهای دیگر خودسرانه عمل میکند.
بدخیم شدن سرطان
وقتی سلول ” جهش یافته ” تقسیم میشود، به 2 سلول جدید ” جهش یافته ” تبدیل میگردد و این فرآیند به همین ترتیب ادامه مییابد تا همان یک سلول موذی به تودهای از سلولها که تومور نامیده میشود، تبدیل میگردد. گاهی این تومورها ، خوش خیم بوده و رشد نمیکنند. ولی در صورتی که سلولهای تومور رشد کنند و تقسیم شوند و سلولهای طبیعی اطراف خود را از بین ببرند و به نقاط دیگر بدن هم دستاندازی کنند، تومور بدخیم محسوب میشود. بزرگترین خطر تومورهای بدخیم ، توانایی آنها در حمله به بافتهای سالم و پخش شدن در بدن است و این همان متاستاز سرطان است. هر چه تومورها رشد کنند و بزرگتر شوند، جلوی رسیدن مواد غذایی و اکسیژن را به سلولهای سالم میگیرند و با پیشرفت سرطان ، سلولهای سالم میمیرند و عملکرد و سلامت بیمار از بین میرود. اگر جلوی این فرآیند گرفته نشود، سرطان به مرگ میانجامد.
علائم هشدار دهنده سرطان
- خونریزی غیر طبیعی در هر نقطه از بدن
- پیدایش هرگونه توده سفت سلولی در زیر پوست، مثلا در سینه یا نقاط دیگر
- پیدایش زخمیکه به آسانی بهبود نمییابد (بویزه در اطراف زبان ، دهان و لبها)
- سوءهاضمه دائمی
- تغییراتی در وضع خالها یا زگیل از قبیل تغییر رنگ ، بزرگ شدن ، خارش ، دردناک شدن و یا خونریزی از آنها که به مدت طولانی ادامه یابد.
- پیدایش آشفتگی در اعمال رودهها یا مثانه که با درمانهای عادی بهبودی نیابد
- سرفه، گرفتگی صدا و یا مشکل شدن عمل بلع به مدت طولانی
اگر هر یک از این علائم فوق بیش از دو هفته ادامه یابد، باید بیمار تحت بررسی تخصصی قرار گیرد. البته در بیشتر موارد، این علائم حاکی از وجود سرطان نیستند.
انواع سرطانها
اغلب سرطانها به سه دسته عمده تقسیم میشوند:
کارسینوم : شامل سرطانهایی میشود که از سلولهایی که سازنده پوست هستند (مثل سرطان پوست) و یا لایه داخلی اعضا را میپوشانند (مثل سرطان ریه) و یا سازنده غدد هستند (مثل سرطان سینه) منشا میگیرد.
سارکوم : این دسته سرطانهایی هستند که از بافت همبند مثل غضروف، استخوان و ماهیچه منشاء میگیرند. از اینرو سرطان استخوان یا سرطان ماهیچه را در هر نقطه از بدن سارکوم میگویند.
لوسمیو لنفومها : شامل سرطانهایی است که از سلولهای تشکیل دهنده خون و سلولهای ایمنی منشاء میگیرند.
در کشورهای غربی، سرطان پوست شایعترین سرطان است و پس از آن سرطان سینه، ریه، پروستات ، روده بزرگ ، مثانه و رحم قرار دارد و در ایران، سرطان معده شایعترین سرطان و پس از آن، سرطانهای ریه و برونش، کبد، لوسمیو مغز و مننژ قرار دارد
راههای پیشگیری
پیشگیری اولیه از سرطان با اجتناب از عامل مسبب یا مصرف مادهای که مانع از پیدایش فرایند بدخیمیمیشود، صورت میگیرد و شامل اقداماتی برای کاهش خطرات شیوه زندگی (اجتناب از توتون، مصرف غذاهای کم چرب و غنی از فیبر ، استفاده از کرم ضد آفتاب) و مصرف عوامل پیشگیری شیمیایی است. عوامل پیشگیری شیمیایی داروها یا ریز مغذیها (مواد معدنی یا ویتامینها) هستند. عوامل زیر نیز در پیشگیری از سرطانها موثرند.
عدم استفاده از مشروبات الکلی و دخانیات.
صرف غذاهایی که به صورت آبپز تهیه میشود.
عدم استفاده از غذاهایی که آثار سوختگی در آنها نمایان است.
استفاده از سبزیجات و انواع میوهها
استفاده کمتر از گوشت قرمز
رعایت کامل امور بهداشتی
امیدواریم که همیشه سرزنده وسلامت باشید